Symposium
Sound Souvenirs
Vrijdag 10 november 2006
Filmtheater Lumière, Maastricht
Organisatie: NWO-onderzoeksgroep Sound Technologies and Cultural Practices (Karin Bijsterveld, José van Dijck, Ruth Benschop, Bas Jansen) in samenwerking met de Stichting Intro/In Situ, een organisatie die op bijzondere locaties klankkunst programmeert en in die klankkunst tevens een werkplaatsfunctie heeft.
Voorzitter symposium: Ruth Benschop.
Praktische organisatie: Maaike Lauwaert.
Inhoud:
Geluid en muziek zijn in onze cultuur onlosmakelijk verbonden met herinnering. Vanaf het moment dat we geluiden konden vastleggen met behulp van technologie (grammofoon, bandrecorder, en later natuurlijk digitale technieken) zijn we geluidsopnames gaan bewaren. Opgenomen geluiden en geluidsdragers maken deel uit van ons persoonlijke en collectieve geheugen: veel mensen hebben op zolder nog oude banden met daarop alles van baby-geluidjes tot cassettetapes met muziek uit de jaren ’70. Maar oude geluiden duiken ook op in nieuwe kunstpraktijken: zo maken hiphoppers en dj’s veelvuldig gebruik van sampling-technieken en recyclen geluidskunstenaars en musici ‘oude’ geluiden in nieuwe mix-vormen.
Het thema van Sound Souvenirs is: hoe gebruiken we opgenomen geluiden en muziek om het verleden te bewaren en levend te houden? We proberen dit thema van verschillende kanten te belichten. In het eerste deel van het programma zullen twee sprekers onderzoeken hoe (elektronische of digitale) technologieën onze culturele luisterpraktijken transformeren. De Britse cultuursocioloog Michael Bull zal praten over de rol van de iPod in ons dagelijks leven en hoe de mogelijkheid onze complete muziekcollectie overal op te roepen bijdraagt aan een vorm van ‘auditieve nostalgie’. Musicoloog Erwin Roebroeks laat zien (en vooral horen) hoe elektronica in na-oorlogse muziek is ingezet om zowel nieuwe klanken te genereren als oude te recyclen. Na de pauze gaat het om muziek en herinnering. Mediawetenschapper José van Dijck zal samen met Kees Toering, zendercoördinator van Radio 2, belichten hoe de Radio 2 Top 2000 (het multimediale en nationale eindejaarsevenement van de Publieke Omroep) erin slaagt persoonlijk herinnering te koppelen aan collectief geheugen. Vervolgens gaat Douwe Draaisma, psycholoog en specialist in de geschiedenis van geheugenonderzoek, verder in op de relatie tussen geluid en het oproepen van persoonlijke herinneringen.
Sound souvenirs worden op deze dag niet alleen besproken, maar ook gepresenteerd. Bezoekers kunnen aan het einde van deze dag bij een drankje genieten van de door Guy de Bièvre uitgenodigde klankkunstenaars Jens Brand, Justin Bennett, Harold Schellinx en een performance van Ensemble Zoning.
Dit symposium wordt mede mogelijk gemaakt door subsidies van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Stichting Intro/In Situ.
Programma vrijdag 10 november:
11: 00 uur
ontvangst met koffie
11.30 – 12.30 uur
Michael Bull
"Sound Nostalgias: IPod Culture and the Rhythms of Longing" (voertaal Engels)
12.30 – 13.30 uur
Erwin Roebroeks
" Remix Rewinded" (voertaal NL)
13.30 – 14.30 uur
lunch
14.30 – 15.30 uur
José van Dijck en Kees Toering
"De Nationale Top 2000 tussen persoonlijke herinnering en collectief geheugen"
15.30 – 16.30 uur
Douwe Draaisma
"Het menselijke geheugen en herinneringen aan geluid"
17.00 – 19.00 uur
Presentatie van klankkunstenaars Jens Brand, Justin Bennett, Harold Schellinx, performance van Ensemble Zoning en borrel.
Praktische informatie
Wanneer? Vrijdag 10 november 2006, aanvang 11.30 uur
Waar? Filmtheater Lumière, Bogaardenstraat 40b, 6211 SP Maastricht (043-3214080). Voor de borrel verplaatsen we ons naar het dichtbij gelegen gebouw van Intro/In Situ, Capucijnengang 12, 6211 RV Maastricht (043-3250511).
Voor wie? Voor iedereen die geïnteresseerd is in geluid, muziek, herinnering, kunst en wetenschap.
Wat kost het? Entree bedraagt 15 euro. Hierbij inbegrepen zijn koffie, thee, lunch, en borrel met hapjes na afloop.
Hoe inschrijven? Inschrijving via Secr.Philotss@fdcw.unimaas.nl. Pas na betaling is de inschrijving compleet. De betaling kan op gironummer: 1022880 onder vermelding van Symposium Sound Souvenirs budgetnummer: 34500031N.
Meer informatie: Maaike Lauwaert, e-mail: m.lauwaert@history.unimaas.nl
Korte Omschrijving van afzonderlijke lezingen:
Michael Bull: Sound Nostalgia: IPod Culture and the Rhythms of Longing
MP3 technology has created a new wave of musical archiving, collecting and categorisation by users. IPod users report listening to music twice as much as before in a variety of new settings. In this talk, Michael Bull focuses on the transformation of users music collection as a form of auditory nostalgia. How does the use of mobile technologies such as the IPod enable users to transport their auditory desires and compulsions with them wherever they go?
Professor Michael Bull teaches in the Media and Film Department at the University of Sussex, Brighton and has written widely on sound, music and technology. He is the author of Sounding Out the City. Personal Stereos and the Management of Everyday Life (Berg, 2000) and is co-editor of The Auditory Culture Reader (Berg, 2003). He is presently writing a monograph entitled Sound Moves: iPod Culture and Urban Experience for Routledge to be published in 2006. He is also Chief Editor of The Senses and Society Journal.
Erwin Roebroeks: Remix, retrospraak, Raaijmakers
Welke rol speelt hergebruik van muzikaal materiaal in de muziek? En wat verandert er als er bij dat hergebruik opnameapparatuur wordt ingezet? Erwin Roebroeks zal in vogelvlucht een overzicht geven van ‘recompositie’ doorheen de muziekgeschiedenis, van de vroege Romeinse cento-technieken en het ‘gregoriaanse’ contrafactumprincipe tot aan hedendaagse remixen en data bending. De komst van elektrische opnameapparatuur na de Tweede Wereldoorlog vergemakkelijkt niet alleen hergebruik van geluidsmateriaal. Er breekt vooral een spannende periode aan, omdat met de komst van de geluidsdrager de muzikale communicatie op een nieuw fundament wordt geplaatst.
Erwin Roebroeks is werkzaam als muziekadviseur en –publicist. Hij is onder meer criticus voor de (door Robert Schumann opgerichte) Neue Zeitschrift für Musik. Roebroeks schrijft aan de Erasmus Universiteit bij prof. dr. Jos de Mul een proefschrift over klankmatige verschuivingen in Westerse muziek.
José van Dijck en Kees Toering: De Nationale Top 2000 tussen persoonlijke herinnering en collectief geheugen
De nationale Top 2000, een door het publiek zelf samengestelde lijst van de favoriete popsongs aller tijden die sinds 1999 ieder jaar tussen Kerst en Nieuwjaar wordt uitgezonden via Radio 2, heeft in korte tijd een stevige traditie weten te vestigen. Wat deze culturele praktijk zo bijzonder maakt is niet zozeer het draaien van oude plaatjes die nostalgische gevoelens oproepen. De kern van dit gebeuren is het creëren van een multimediaal platform dat mensen de gelegenheid biedt om persoonlijke herinnering te koppelen aan collectief geheugen. Via de website vertellen mensen verhalen over muziek, en verbinden zo geluiden en woorden aan herinnering.
José van Dijck is hoogleraar Media en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek gaat over wetenschap, technologie en media. Haar nieuwste boek, Mediated Memories in the Digital Age, verschijnt komend voorjaar bij Stanford University Press.
Kees Toering is zendercoordinator van Radio 2 en is de ‘founding father’ van de Nationale Top 2000. Hij studeerde Contemporaine Geschiedenis aan de RU Groningen en werkte als programmamaker, journalist en eindredacteur voor Radio Noord Groningen, Radio Nederland Wereldomroep en Radio 2. In 1999 bedacht Toering de Top 2000 en het is ondertussen uitgegroeid tot het grootste Multi Mediale Evenement van de Publieke Omroep met 6 miljoen luisteraars, 8 miljoen kijkers en bijna 1 miljoen internet bezoekers. De Top 2000 kreeg in 2001 een Marconi Award (de belangrijkste radioprijs) en mede vanwege dit succes werd Toering in 2001 verkozen tot Radioman van het Jaar.
Douwe Draaisma: Het menselijke geheugen en herinneringen aan geluid
In de hersenwetenschap zijn de afgelopen twintig jaar experimenten uitgevoerd die suggereren dat herinneringen aan geluid - zoals muziek of stemmen - een bijzondere positie hebben in het menselijk geheugen. Veel van die bevindingen zijn verzameld in onderzoek naar uiteenlopende soorten van hersenpathologie, waaronder amusia en akoestische hallucinaties, maar maken tegelijk iets duidelijk over de eigenaardigheden in de normale, dagelijkse omgang met het akoestische geheugen.
Douwe Draaisma studeerde psychologie en filosofie aan de Universiteit van Groningen, promoveerde in Utrecht en werd in 2003 benoemd tot bijzonder hoogleraar geschiedenis van de psychologie in Groningen. In 1990 ontving Draaisma van het Nederlands Instituut voor Psychologen de Heymans Prijs voor zijn onderzoek naar de geschiedenis van de psychologie. Draaisma publiceerde onder meer over de geschiedenis van het begrip precisie in de vroege experimentele psychologie (The Age of Precision: F.C. Donders and the Measurement of Mind), over de metaforische aard van de taal waarin we over het geheugen spreken (Metaphors of Memory, Cambridge University Press) en over het autobiografisch geheugen (Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt). Dit laatste boek werd bekroond met verschillende wetenschappelijke en literaire prijzen.
Korte omschrijving van de installaties en performance:
Jens Brand: Respirator Tracts
Respirator Tracts berust op een observatie van recente popmuziek. Sedert enkele jaren produceren zangers en zangeressen intense inademgeluiden alvorens de volgende zin te zingen. In sommige nummers is dit zo intens dat wie mee zou willen ademen meteen zou beginnen te hyperventileren. Deze inademing is bedoeld om intensiteit uit te drukken, maar creëert ook een concept van realiteit en fysieke nabijheid in een tijd waarin digitale en op samples berustende producties net afstand scheppen. In die zin is het als de stoffilter van PhotoShop. Respirator Tracts maakt gebruik van 8 tot 16 sporen en 256 ademlussen afkomstig uit diverse liedjes en stijlen. Alhoewel de korte fragmenten niet toelaten de bron te achterhalen laten ze wel toe de muziekstijl en periode te herkenen. De sampleverzameling zal de adem bevatten van Enrico Caruso, Elvis Presley, Patsy Cline, Lee Hazlewood en Sonny Boy Williamson tot Bruce Springsteen, Gwen Steffani, Celine Dion, Britney Spears en anderen.
Jens Brand (Duitsland) studeerde beeldende kunsten aan de Kunstacademie van Münster. Als medeoprichter en beheerder van MeX, een initiatief voor intermediale en experimentele muziek en mediaprojecten, is hij sinds 1992 medeverantwoordelijk voor concertreeksen, tentoonstellingsprojecten en mediafestivals in verschillende steden van Nordrhein-Westfalen. In 1998 ontving hij de 'Preis der Medienateliers München' voor de computerinstallatie "Affen".
Justin Bennett: Sundials
De Sundials zijn 24-uurs geluidsopnames van steden, gecomprimeerd tot 12 minuten. Van elk uur nam Bennett twee minuten geluid op, waarna elke opgenomen minuut wordt teruggebracht tot blokjes van een aantal seconden om zo tot een - zo natuurgetrouw mogelijke - geluidsweergave van die stad te komen. Met deze opnames probeert Bennett een bepaald ritme van de stad vast te leggen. Parijs, Rome en Den Haag zijn al aan de beurt geweest, Bennett heeft Gwangzhou (China) al in de planning staan en hoopt ook een Arabische stad aan te kunnen 'doen'. Bennett is bij uitstek een kunstenaar die geen grenzen erkent tussen disciplines, maar de karakteristieke mogelijkheden en merites van elk medium in ieder nieuw werk meeneemt. Zijn werk omvat video- en audiowerken, audiovisuele performances, digitale werken, installaties en tekeningen, zowel 2- als 3 dimensionaal. Hij gebruikt technische mogelijkheden, haast terloops, vanuit een open en humane invalshoek.
Justin Bennett (Engeland) leeft en werkt in Den Haag. Hij studeerde Sonologie in Den Haag, multi media in Sheffield en beeldende kunsten in Maastricht. Hij is lid van het klank en performance collectief BMBcon en van het live electronics ensemble 'Grand Mal'.
Harold Schellinx: Found Tapes/Voddebandjes
In de online Found Tapes Exhibition (Voddebandjes Tenhoorstelling) verzamelt en documenteert Harold Schellinx, in de vorm van een geluids- en fotoblog, sinds eind 2002 het geluidsbanden afval dat hij – heel letterlijk – op zijn weg vindt. Het gaat daarbij voornamelijk om vastgelopen, kapot getrokken en hopeloos in de knoop geraakte cassettebandjes, ooit door hun eigenaar als onbruikbaar op de openbare weg achtergelaten. Hij ontwart die cassetti-spaghetti, beluistert de herstelde tapes, digitaliseert het geluid dat er (nog) op geregistreerd staat, en gebruikt dat in een serie van geluidsmontages, die elk bestaan uit een chronologische selectie van fragmenten. De ‘Found Tapes Exhibition’ bevat momenteel ruim vijftig geluidsmontages, samengesteld uit delen van zo’n driehonderd tussen september 2002 en februari 2006 op straat gevonden tapes, voornamelijk in en rond Parijs, maar ook in Amsterdam en Maastricht.
Harold Schellinx (Nederland) studeerde formele en computer-muziek bij Gottfried Michael Koenig aan het Utrechtse instituut voor sonologie (1983-1985) en studeerde wiskunde en haar grondslagen aan de Universiteit van Utrecht, Parijs en de Universiteit van Amsterdam (PhD 1994). Heden woont en werkt hij in Parijs en Amsterdam als onafhankelijk docent, schrijver, muzikant en geluidsartiest. Hij is dirigent van ‘Raudio’, een serie 24/24, 7/7 audio webstreams van PARK4DTV in Amsterdam. Recente uitgave: 0 OK, 0:1 – “Tafelmuziek / Muziektafel” (zie: http://www.harsmedia.com/SoundBlog/OKCD_1.html).
Zoning Ensemble: Performance
Zoning ensemble is een Belgisch ensemble dat opnames maakt van geluid op industrieterreinen en vervolgens met dat geluid concerten brengt. Het Zoning concert speelt met ambiguïteit. Het is deels een documentaire, omdat het een minimalistische recreatie is van het feitelijke klanklandschap van de industriezone, en anderzijds is het klankfictie, of muziek. Het is een treffen van diverse veldopnames gemaakt rond Brussel, Aalst, Genk, Kortrijk en alle andere plaatsen waar het ensemble speelde. De leden van het Zoning ensemble hebben een lange affiniteit met elektro akoestische muziek. Zij bundelen hun krachten en maken samen de opnames van de sites. Zij gaan op zoek naar industriezones in de buurt van de plaats waar het concert doorgaat. Zij houden van de contradictie van site specifieke geluiden van hetgeen in feite non-sites zijn. Tijdens het concert manipuleren zij de geluiden met behulp van laptops en andere elektronica.
Zoning is Benoit Deuxant, Aernoudt Jacobs, Johan Vandermaelen, Roland Wouters en videast Frederik De Wilde.